تست خواب: قبل از مراجعه همه چیز را بدانید!

پلی‌سومنوگرافی که بیشتر آن را با نام تست خواب می‌شناسیم، در واقع یک آزمایش دقیق و حساب‌شده است تا آنچه در تاریکی شب‌های بی‌صدا بر خوابتان می‌گذرد را برملا کند. این تست، در حالی که شما در خواب عمیق به سر می‌برید، بی‌وقفه امواج مغزی، سطح اکسیژن خون، تنفس، ضربان قلب، و حتی ریزترین حرکات چشم و پاهایتان را رصد و ثبت می‌کند.

معمولاً این ارزیابی در بخش‌های تخصصی خواب یک بیمارستان یا در یک کلینیک مخصوص اختلالات خواب انجام می‌شود. بیشتر مواقع، زمان اجرای تست خواب شب‌هاست، اما اگر شاغل شیفتی هستید و روزها می‌خوابید، هیچ ایرادی ندارد؛ می‌توان زمان آزمایش را با چرخه زندگی‌تان هماهنگ کرد تا نتایج هم واقعی‌تر باشند.

اما تست خواب فقط برای تشخیص نیست؛ اگر قبلاً دکتر تشخیص داده باشد که با یک اختلال خواب دست و پنجه نرم می‌کنید، همین تست می‌تواند نقشه‌ی راه درمانتان را روشن‌تر کند یا حتی برنامه‌ی درمانی‌تان را، اگر لازم باشد، تغییر دهد.

گاه می‌توانید این آزمون را در خانه هم انجام دهید. تست خواب خانگی معمولاً برای تشخیص آپنه انسدادی خواب به کار می‌رود. در چنین شرایطی، بسته به نوع دستگاهی که دارید، مجموعه‌ای از حسگرها پارامترهای مختلفی را اندازه می‌گیرند. بیشتر دستگاه‌های خانگی، سرعت تنفس، جریان هوای ورودی و خروجی، سطح اکسیژن خون و ضربان قلب را ثبت می‌کنند. برخی مدل‌ها حتی اطلاعات مربوط به رگ‌های خونی را هم زیر نظر می‌گیرند تا تصویر کامل‌تری از وضعیت خوابتان در اختیارتان بگذارند. نتیجه؟ شما می‌توانید در فضای آشنای خانه، به پاسخ پرسش‌های دیرینه‌ی خود درباره‌ی کیفیت خوابتان برسید.

جزئیات تست خواب

تست خواب چطور کار می‌کند؟

تصور کنید در تخت خود خوابیده‌اید و یک تیم نامرئی از حسگرها بی‌وقفه مراقب شماست. یک تست خواب دقیقاً همین است: مجموعه‌ای از ابزارهای کوچک و هوشمند که هر کدام گوشه‌ای از راز خواب شما را برملا می‌کنند. از آنجا که خواب ما ترکیبی پیچیده از فعالیت‌های مغزی، تنفسی، ضربان قلب، حرکات عضلات و چشم‌هاست، وجود چنین حسگرهای متنوعی ضرورت دارد. با بررسی همزمان این عوامل، متخصصان می‌توانند با دقت بی‌سابقه‌ای مشکل احتمالی را تشخیص دهند و در مسیر درمان گام بردارند.

در یک تست خواب، حسگرها و روش‌های زیر به کار گرفته می‌شوند:

1. الکتروانسفالوگرافی (EEG):
   تصور کنید روی پوست سر شما، حسگرهای کوچکی با کمک ژل چسبنده قرار می‌گیرد. این حسگرها بی‌آنکه مزاحم خواب شما شوند، امواج مغزی را در جریان استراحت شبانه ثبت می‌کنند. تغییر در الگوی امواج مغزی، کلیدی است برای فهمیدن مراحل مختلف خواب (مثلاً خواب عمیق یا REM) و یافتن سرنخ‌هایی از اختلالات پنهان.
2. الکتروکاردیوگرافی (EKG یا ECG):
   یک حسگر کوچک روی قفسه سینه شما چسبانده می‌شود تا وضعیت قلبتان را زیر نظر بگیرد. هر ضربان، هر تغییر در ریتم قلب، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل نهفته باشد. این حسگر کمک می‌کند اگر قلب به هر دلیلی در طول خواب دست به “نافرمانی” زد، متخصص متوجه شود.
3. الکترومیوگرافی (EMG):
   حسگرهای EMG روی پوست صورت و یکی از پاهای شما قرار می‌گیرند تا حرکات عضلات را در خواب زیر نظر بگیرند. برخلاف EMGهای تشخیصی مرسوم که ماهیچه‌ها را تحریک می‌کنند، اینجا هیچ تحریکی وجود ندارد. این حسگر فقط یک تماشاچی بی‌صداست که می‌بیند عضلات صورت و پایتان چه می‌کنند.
4. الکترو-اوکولوگرافی (EOG):
   چند حسگر کوچک چسبناک دور چشمان شما نصب می‌شود. این حسگرها تکان‌های ظریف و بی‌صدای چشم‌ها را هنگام عبور از مرحله‌ای به مرحله دیگر در خواب رصد می‌کنند. حرکت چشم‌ها، به‌خصوص در مرحله REM (که خواب‌هایتان در آن زنده می‌شوند)، اطلاعات فوق‌العاده ارزشمندی از ریتم خواب به دست می‌دهد.
5. حسگرهای تنفسی:
   حسگرهایی در نزدیک بینی و دهانتان قرار می‌گیرند تا جریان هوا را حین دم و بازدم اندازه‌گیری کنند. اگر در تنفس مشکلی وجود داشته باشد (مثل آپنه خواب)، این حسگر بلافاصله آن را گزارش می‌دهد.
6. کمربند تنفسی (RIP belt):
   این کمربند سبک دور قفسه سینه یا شکم بسته می‌شود تا انقباض و انبساط آن حین تنفس را بسنجد. با این روش، می‌توان دید که هنگام نفس کشیدن، واقعاً قفسه سینه شما چقدر تحرک دارد.
7. پالس اکسیمتر:
   یک حسگر کوچک و چسبناک روی نوک انگشت شما، نبض و سطح اکسیژن خونتان را می‌سنجد. اگر اکسیژن خون در شب پایین بیاید یا ضربان قلب غیرعادی شود، پالس اکسیمتر زنگ خطر را به صدا در می‌آورد.
8. مانیتورینگ صوتی و تصویری:
   شاید جالب‌ترین بخش ماجرا این باشد که در اتاق تست، دوربین و میکروفون با شما شب را سپری می‌کنند. این کار برای فضولی نیست! هدف این است که اگر حسگرها اطلاعات عجیبی فرستادند، متخصص با دیدن و شنیدن آنچه آن لحظه در اتاق اتفاق می‌افتاد، بهتر بفهمد ماجرا از چه قرار است. تصویر و صدا با داده‌های حسگرها هماهنگ می‌شوند، تا هر اتفاق دقیقاً با صدا و تصویر مربوطه تطبیق داده شود.

در مجموع، این حسگرها و دستگاه‌ها دست به دست هم می‌دهند تا یک نقشه کامل از سرزمین خواب شما ترسیم شود. با این نقشه، متخصصان می‌توانند جاده‌های پرپیچ‌و‌خم اختلالات خواب را کشف کنند و در نهایت راهی برای رسیدن به آرامش و خواب باکیفیت‌تر پیش پایتان بگذارند.

چرا تست خواب لازم است؟

1. سلامت شما ارزش مطالعه‌ی خواب دارد
   • از دست دادن خواب خوب می‌تواند به مشکلاتی مانند خواب‌آلودگی، فشار خون بالا، خستگی، چاقی، بیماری قلبی، حمله قلبی، ضربان قلب نامنظم، استرس شدید، دیابت، افزایش خطر تصادفات رانندگی، سردرد صبحگاهی، سکته مغزی، فراموشی و ریسک بالاتر آلزایمر منجر شود.
   • اختلالات خواب می‌تواند به مشکلات روانی مانند افسردگی، تحریک‌پذیری، اضطراب، نوسانات خلقی، اختلال در تمرکز، ضعف حافظه، کاهش میل جنسی و عملکرد کاری ضعیف منجر شود.
2. اختلال خواب شما می‌تواند سلامت همبستر (همسر) شما را تحت تأثیر قرار دهد
   • بسیاری از اختلالات خواب توسط همسر فرد مبتلا مشاهده می‌شوند. اختلالاتی مانند وقفه تنفسی در خواب، آپنه انسدادی خواب، سندرم پای بی‌قرار (RLS) و اختلال حرکتی پاها در خواب (PLMD)، دندان‌قروچه و پاراسومنیاها (مانند راه رفتن در خواب) می‌توانند خواب همسر شما را مختل کنند.

پیش از تست خواب و در حین و پس از آن چه انتظاراتی داشته باشیم؟

پیش از تست خواب چطور آماده شویم؟

معمولاً یک پزشک بر اساس نشانه‌ها و سابقه‌ی سلامت شما، تست خواب را به شما توصیه می‌کند. وقتی زمان تست مشخص شد، خودشان ممکن است آزمایشگاه‌های خواب مناسب را به شما معرفی کنند و حتی برای هماهنگی وقت هم یاری برسانند. زمان‌بندی انجام تست خواب کاملاً انعطاف‌پذیر است؛ شما معمولاً تست را در ساعتی انجام می‌دهید که همیشه می‌خوابید. اگر عادت دارید شب‌ها بخوابید، تستتان شب انجام می‌شود. اگر شیفت کاری شما طوری است که روزها می‌خوابید، می‌توان زمان تست را هم با ریتم زندگی‌تان هماهنگ کرد.

آماده شدن برای تست خواب شباهت زیادی به آماده شدن برای یک شب اقامت در هتل دارد، با این تفاوت که باید یک سری نکات پزشکی را هم در نظر بگیرید. به طور کلی:

1. رسیدگی به بهداشت و ظاهر قبل از تست:
   بهتر است قبل از رفتن به مرکز خواب دوش بگیرید یا حمام کنید. اما از مصرف لوسیون، کرم، اسپری مو، ژل مو و مواردی شبیه این خودداری کنید، چون این مواد می‌توانند مانع چسبیدن صحیح حسگرها به پوست یا موهایتان شوند. همچنین برای نتایج بهتر، ناخن‌هایتان را بدون لاک یا ناخن مصنوعی بگذارید، چون این موارد روی قرائت دقیق پالس اکسیمتر تأثیر منفی می‌گذارند.
2. وسایل شخصی مورد نیاز:
   همان‌طور که برای یک شب اقامت در هتل ساک می‌بندید، اینجا هم مسواک، لباس خواب، لباس تمیز برای صبح فردا و وسایل بهداشتی مورد نیازتان را همراه داشته باشید. اگر از لوازم آرایشی استفاده می‌کنید، پاک‌کننده آرایش را نیز همراه ببرید تا بتوانید قبل از اتصال حسگرها صورتتان را کاملاً تمیز کنید. اگر درباره وسایل دیگر سوال دارید، می‌توانید از کارکنان مرکز خواب یا پزشکتان بپرسید.
3. داروهایتان را طبق روال مصرف کنید (مگر اینکه پزشک چیز دیگری بگوید):
   پزشک به شما می‌گوید کدام داروها را به روال عادی مصرف کنید و کدام را موقتاً کنار بگذارید. هیچ‌وقت بدون مشورت با پزشک، دارویی را ناگهان قطع نکنید، چون ممکن است عوارض خطرناکی داشته باشد.
4. آلرژی‌های پوستی را اطلاع دهید:
   اگر به چسب‌های پزشکی یا مواد خاصی حساسیت دارید، قبل از شروع تست به کارکنان آزمایشگاه خواب اطلاع دهید تا از وسایل جایگزین استفاده کنند.

در روز تست خواب چه انتظاری داشته باشم؟
روز تست خواب را تقریباً به روال عادی خودتان بگذرانید، اما چند نکته را رعایت کنید:

• بدون اجازه پزشک نخوابید: بهتر است چرت بعدازظهر را حذف کنید. اگر چرت بزنید، شب برایتان سخت‌تر خواهد بود که به خواب بروید.
• دوری از کافئین و الکل: دست‌کم هشت ساعت پیش از تست، قهوه، چای، نوشابه انرژی‌زا، الکل و چیزهایی که الگوی خوابتان را بر هم می‌زنند مصرف نکنید.
• تلاش کنید روتین عادی خوابتان را حفظ کنید: هرچه شرایط شب تست شبیه حالت معمولی خوابتان باشد، نتیجه تست دقیق‌تر خواهد بود.

در طول تست خواب چه می‌شود؟

وقتی به مرکز خواب می‌رسید، شما را به اتاقی می‌برند که در آن شب را سپری می‌کنید. بعد از عوض کردن لباس و آماده شدن برای خواب، کارکنان شروع به اتصال حسگرهای مختلف روی پوست سر، صورت، قفسه سینه، انگشت و پاهایتان می‌کنند. بیشتر این حسگرها یا با چسب‌های خاص یا با نوارهای چسبنده روی بدن ثابت می‌شوند. اگر پوست حساسی دارید، حتماً پیش از اتصال حسگرها به کارکنان بگویید.

بعد از وصل حسگرها، از شما می‌خواهند چند حرکت ساده انجام دهید (مثلاً چشم‌هایتان را حرکت دهید، دهانتان را باز و بسته کنید یا پایتان را تکان دهید) تا مطمئن شوند حسگرها درست کار می‌کنند. سیم‌های حسگرها به اندازه کافی بلند هستند تا بتوانید در رختخواب جابه‌جا شوید، اما اگر نیمه‌شب لازم شد از تخت خارج شوید، باید صبر کنید تا یکی از کارکنان اتصالات را برایتان جدا کند.

وقتی همه‌چیز آماده شد، شما می‌توانید کمی تلویزیون تماشا کنید، کتاب بخوانید یا به روال عادی خودتان آماده‌ی خواب شوید. اگرچه خوابیدن در یک محیط غریب و با حسگرهای روی بدن کمی عجیب است، معمولاً این موضوع تأثیر قابل‌توجهی بر نتیجه نهایی نمی‌گذارد.

در طول شب تست چه اتفاقی  میافتد؟

اگر یکی از حسگرها شل شود یا از جایش جدا شود، کارکنان وارد اتاق می‌شوند، شما را بیدار می‌کنند و مجدداً حسگر را وصل می‌کنند. اگر علائم خطرناکی مانند تشنج یا مشکلات تنفسی جدی ببینند، هم وارد عمل می‌شوند تا کمکی که لازم است انجام دهند.

بعد از تست خواب چه انتظاری داشته باشیم؟

صبح که بیدار می‌شوید، کارکنان حسگرها را از شما جدا می‌کنند و شما می‌توانید لباس بپوشید و روزتان را شروع کنید. سپس پزشک متخصص خواب داده‌های ثبت‌شده را تحلیل می‌کند و در زمان تعیین‌شده، نتایج و روش‌های درمانی احتمالی را با شما در میان می‌گذارد.

تشخیص مشکلات خواب

تست خواب می‌تواند مشخص کند که آیا شما خروپف می‌کنید، شدت مشکلات تنفسی، اختلالات تشنج وابسته به خواب، اختلالات حرکتی مرتبط با خواب و الگوهای خواب شما را تشخیص دهد.

تست خواب باید توسط متخصص اختلالات خواب انجام و تفسیر شود تا بهترین نتایج را به دست آورید.

بهترین مرکز تست خواب

انتخاب مرکز مناسب برای انجام تست خواب می‌تواند تفاوت زیادی در دقت تشخیص و کیفیت درمان داشته باشد. در ادامه، به ویژگی‌هایی که باید در انتخاب بهترین مرکز تست خواب مد نظر داشته باشید، اشاره می‌کنیم:

ویژگی‌های بهترین مرکز تست خواب

1. پرسنل مجرب و متخصص
   • مرکز باید دارای پزشکان و تکنسین‌های متخصص در زمینه اختلالات خواب باشد. پزشکانی که تخصص و تجربه کافی در تشخیص و درمان اختلالات خواب دارند می‌توانند بهترین راه‌حل‌ها را ارائه دهند.
2. تجهیزات پیشرفته و مدرن
   • تجهیزات مورد استفاده در مرکز باید به‌روز و مدرن باشند تا دقت بالای تست‌ها تضمین شود. از دستگاه‌های پیشرفته پلی‌سومنوگرافی گرفته تا سیستم‌های پیشرفته ثبت داده‌های خواب.
3. محیط راحت و آرام
   • اتاق‌های تست خواب باید شبیه به اتاق‌های هتل باشند و امکاناتی مانند تخت خواب راحت، درجه حرارت قابل تنظیم و امکانات شخصی‌سازی را داشته باشند. محیط آرام و بدون مزاحمت به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند.
4. پشتیبانی و مشاوره پس از تست
   • مرکز باید پس از انجام تست، خدمات مشاوره و پشتیبانی ارائه دهد. این شامل تجزیه و تحلیل نتایج تست توسط متخصصین و ارائه برنامه درمانی مناسب برای هر بیمار می‌شود.
5. موقعیت جغرافیایی مناسب
   • دسترسی آسان به مرکز، پارکینگ مناسب و نزدیکی به محل سکونت می‌تواند تجربه شما را راحت‌تر کند.

برخی از مراکز برتر تست خواب در ایران

• کلینیک خواب دانشگاه علوم پزشکی تهران
  • یکی از معتبرترین مراکز تست خواب با تجهیزات پیشرفته و تیم پزشکی مجرب.
• مرکز اختلالات خواب بیمارستان امام خمینی
  • این مرکز با داشتن متخصصین با تجربه و تجهیزات مدرن، به تشخیص و درمان انواع اختلالات خواب می‌پردازد.
• کلینیک خواب جایروس
  • با ارائه خدمات کامل و محیطی آرام، این مرکز یکی از انتخاب‌های مناسب برای انجام تست خواب است.

نتیجه‌گیری

انتخاب بهترین مرکز تست خواب به شما کمک می‌کند تا با دقت بیشتری مشکلات خواب خود را تشخیص دهید و درمان مناسب را دریافت کنید. حتماً پیش از انتخاب مرکز، تحقیق کنید و از تجربیات دیگران استفاده کنید تا بهترین تصمیم را بگیرید. با انتخاب مرکز مناسب، می‌توانید بهبودی سریع‌تر و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنید.

دکتر مصطفی امیری

فلوشیپ فوق تخصصی اختلالات خواب از بارسلونا (اسپانیا)